Redakcja wystąpiła do Rzecznika Praw Obywatelskich z pytaniem o osoby, którym odmówiono polskiego obywatelstwa twierdząc iż ich rodzicami są pary gejów lub lesbijek. Oto odpowiedzi urzędników opisujące przypadki dyskryminacji:
Warszawa, 30-07-2020 r.
Pan
Adam Fularz
Szanowny Panie!
W odpowiedzi na Pana pismo z dnia 14 listopada 2019 r. dotyczące sytuacji prawnej dzieci obywateli polskich, które mają rodziców tej samej płci, działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w oparciu o art. 11 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2020 r. poz. 627, t.j.), uprzejmie informuję, że ponieważ w piśmie nie wskazał Pan na konkretną sytuację stanowiącą naruszenie praw i wolości człowieka i obywatela, sprawa nie została podjęta na podstawie Pana wniosku. Jednocześnie, mając na uwadze, że sytuacja prawna małoletnich obywateli RP, której dotyczyło Pana pismo, jest przedmiotem działań generalnych Rzecznika od lat, uprzejmie przekazuję poniższe wyjaśnienia na postawione przez Pana pytania.
Polski system prawny nie przewiduje rodzicielstwa osób tej samej płci – nie ma możliwości wskazania w akcie urodzenia dziecka dwóch osób tej samej płci. Prawo nie dopuszcza też przysposobienia dziecka przez parę jednopłciową i nie reguluje instytucji macierzyństwa zastępczego, tzw. surogacji. W wielu krajach, w tym w obrębie Unii Europejskiej, przepisy dopuszczają jednak rodzicielstwo osób tej samej płci (1) ,
w konsekwencji czego żyjący za granicą obywatele i obywatelki Polski pozostający w związkach jednopłciowych często zakładają tam rodziny i wskazują w aktach urodzenia swoich dzieci dwie kobiety lub dwóch mężczyzn jako rodziców. O ile jednym z rodziców wskazanych w akcie urodzenia jest obywatel Polski, dziecko nabywa obywatelstwo polskie
z mocy prawa. Zgodnie bowiem z art. 34 ust. 1 Konstytucji RP, obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich zgłaszają się polskie rodziny w związku z problemami uzyskania dokumentów tożsamości i numerów PESEL dla swoich dzieci wyłącznie ze względu na fakt, że w ich zagranicznych aktach urodzenia jako rodziców wskazano osoby tej samej płci. Niezmiennie stojąc na stanowisku, że taka sytuacja
pozostaje w sprzeczności z dobrem oraz prawami dzieci, których dotyczy, a także stanowi dyskryminację ze względu na orientację seksualną rodziców, Rzecznik przystępuje do postępowań sądowo-administracyjnych w wybranych sprawach indywidualnych
dotyczących tej problematyki (2), a także prowadzi działania generalne, postulując niezbędne zmiany w prawie oraz praktyce jego stosowania przez organy administracji publicznej (3).
Niestety, mimo działań Rzecznika powyższe problemy nie zostały dotychczas jednoznacznie rozwiązane. (4) Uchwała 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 grudnia 2019 r. (5) znacząco wpłynęła na niniejszą problematykę, de facto zamykając możliwość transkrypcji (tj. „przepisania" do polskiego rejestru stanu cywilnego) zagranicznych aktów urodzenia, w których jako rodziców wskazano osoby tej samej płci. W konsekwencji, w obecnym stanie prawnym jedyną możliwą drogą uzyskania numeru PESEL i dokumentów tożsamości jest wnioskowanie o ich wydanie przez organy administracji na podstawie zagranicznego aktu urodzenia. Stwierdzając niedopuszczalność transkrypcji w ww. uchwale, skład 7 sędziów NSA wskazał bowiem jednocześnie, że jej odmowa nie może doprowadzić
do sytuacji, w której obywatele polscy nie będą mieli możliwości otrzymania polskich dokumentów tożsamości. Powinny być więc one wydawane na podstawie zagranicznych aktów urodzenia, które zgodnie z zasadą potwierdzoną uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
20 listopada 2012 r., mają moc dowodową równą polskim aktom stanu cywilnego i stanowią wyłączny dowód stwierdzonych w nich zdarzeń (6).
Niestety, z dostępnych Rzecznikowi informacji wynika, że powyższa wykładnia przedstawiona przez skład 7 sędziów NSA nie znalazła odzwierciedlenia w jednolitej praktyce organów administracji. Konsulowie, powołując się na § 3 pkt 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 2010 r. w sprawie
dokumentów paszportowych (Dz. U. z 2010 r. Nr 152, poz. 1026), niezmiennie wymagają przedstawienia odpisów polskich aktów urodzenia w toku postępowania o wydanie dokumentu paszportowego. Złożenie wniosków (w tym elektronicznego, przez platformę
ePUAP) o nadanie numeru PESEL oraz o wydanie dowodu osobistego jest możliwe, ale właściwe do ich rozpoznania organy gmin borykają się problemami interpretacyjnymi przepisów ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. z 2020 r. poz. 695), mając wątpliwości czy i jak odzwierciedlać w rejestrach rodzicielstwo osób tej samej płci, wynikające z zagranicznych aktów urodzenia. W konsekwencji tych wątpliwości, w niektórych sprawach organy administracji odmawiają wydania dzieciom dowodu tożsamości i nadania numeru PESEL, mimo że stanowi to naruszenie praw dzieci
do obywatelstwa oraz innych praw.
Podsumowując powyższe rozważania, należy wskazać że w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich odmawianie dzieciom, które bezsprzecznie są obywatelkami i obywatelami polskimi posiadania polskich dokumentów tożsamości oraz numerów PESEL wyłącznie
ze względu na fakt, że w ich zagranicznych aktach urodzenia wskazano jako rodziców osoby tej samej płci jest sprzeczne z prawem. Stanowi bowiem dyskryminację ze względu na status prawny rodziców (ich pozostawanie w jednopłciowym związku), jest niezgodne z zasadą priorytetu dobra dziecka, a także narusza prawa dzieci do obywatelstwa, do zachowania tożsamości oraz do ochrony życia rodzinnego. Niezależnie jednak od powyższego stanowiska Rzecznika, organy władzy publicznej nie podjęły dotychczas działań, w wyniku których sytuacja prawna dzieci znajdujących się w takiej sytuacji
zostałaby wyjaśniona.
Pragnę wyrazić nadzieję, że powyższe wyjaśnienia okażą się być dla Pana satysfakcjonujące. Jednocześnie przepraszam za długi czas oczekiwania na odpowiedź – było to spowodowane znaczną liczbą skarg kierowanych do Rzecznika.
Z poważaniem
Anna Mikołajczyk
Naczelnik Wydziału
/-podpisano elektronicznie/
1 Najnowsze statystyki dotyczące globalnej praktyki państw w zakresie ochrony praw osób LGBT, w tym rodzicielstwa,
są dostępne na stronie internetowej organizacji ILGA Europe: https://rainbow-europe.org (dostęp: 30 lipca 2020 r.).
(2) Zob. m.in. informacje o jednej ze spraw, do której przystąpił RPO dostępne na stronie:
3 Zob. m.in. aktualne postulaty RPO skierowane w wystąpieniach generalnych do Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji oraz Ministra Spraw Zagranicznych. Pisma dostępne w wersji elektronicznej na stronie:
4 Więcej informacji na temat działań Rzecznika w raporcie „Sytuacja osób nieheteroseksualnych i transpłciowych
w Polsce, w tym podrozdział o rodzicielstwie par te samej płci, dostępny na stronie internetowej:
5 Z treścią podjętej przez NSA uchwały oraz komentarzem Rzecznika na jej temat może się Pan zapoznać na stronie
internetowej: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/NSA-transkrypcja-zagranicznego-aktu-urodzenia-dziecka-rodzicow-
tej-samej-plci-niedopuszczalna.
6 Sygn. akt III CZP 58/12
Polish News Agency
